erg bn. ‘onaangenaam, slecht; hevig’, bw. ‘zeer’
Onl. arug ‘ontuchtig’ [10^e eeuw; W.Ps.]; in het Vroegmiddelnederlands vooral als comparatief: argre ‘slechter’ [1240; Bern.], argher ‘slechter, verdorvenen (van personen)’ [1285; CG II, Rijmb.], ergere ‘minderwaardiger’ [1270-90; CG II, Moraalb.]; nnl. erg ‘zeer’ [1867; WNT].
De overgang van a- naar e- gebeurt in het Nederlands vaker in de combinatie ar- voor dentale of velare medeklinker.
Ohd. ar(a)g ‘laf, traag, slecht, ontuchtig’ (nhd. arg ‘slecht, erg’); ofri. erg ‘slecht, erg’ (nfri. erch, arch); oe. earg ‘laf, traag’; on. argr, ragr ‘laf, onmannelijk, ontaard’ (nzw. arg ‘boos’); Langobardisch arga ‘laf, traag’ [642; Edictus Rothari]; < pgm. *arga- ‘af, onmannelijk’. Zo ook ontleend in Fins arka ‘laf’. Werkwoordafleidingen zijn: mnd. argeren, ergeren ‘verslechteren, (zich) ergeren’; ohd. (gi)argoron ‘bederven, mis-, verleiden’ (nhd. ärgern ‘ergeren’); ofri. ergeria ‘erger maken’.
Verwantschappen buiten het Germaans zijn hoogst onzeker. Er is wel gedacht aan verband met Grieks órkhis ‘teelbal’ en Litouws arzús ‘geil’ maar dat wordt door Lloyd/Springer afgewezen. Ook weinig wrsch. is verband met Grieks orkheĩsthai ‘springen, dansen’ bij érkhesthai ‘komen’ en Sanskrit rghāyáti ‘hij beeft’. Bjorvand/Lindeman stelt herkomst voor uit pie. *h₁orǵ^ho- ‘besprongen, gedekt’ bij de wortel pie. *h₁erǵ^h- ‘dekken’ (IEW 339).
Iemand arg noemen gold in de oudste teksten van alle Germaanse talen als een zeer zware belediging, vandaar het voorkomen in een rechtstekst als de ‘Edictus Rothari’. Het begrip ‘laf’ wordt daar ook met de passieve kant van homosexualiteit verbonden, zoals in het Oudnoords. De betekenis is in het Nederlands veralgemeend tot ‘hevig, gevaarlijk’ en in het bijwoord volledig afgezwakt tot ‘zeer’, eerst nog alleen in ongunstige betekenis, inmiddels algemeen. In de 17^e eeuw is arg naast erg nog algemeen; thans is arg dialectisch in Noord-Holland en Groningen. In het Middelnederlands bestonden diverse samenstellingen en afleidingen met arg-, waarvan er nu nog slechts enkele zijn overgebleven: → argeloos, → arglist en → argwaan.
♦ ergeren ww. ‘ontstemd maken; aanstoot geven’. Mnl. argren, ergren ‘beschadigen, schenden; schade lijden’ [1240; Bern.]. Afleiding van de vergrotende trap van erg, dus letterlijk ‘erger maken’. ♦ ergernis zn. ‘ontstemming; iets aanstootgevends’. Mnl. ergernisse ‘verslechtering’ [1240; Bern.], eerghernesse ‘ontstemming, iets aanstootgevends’ [1567; WNT]. Afleiding met → -nis van het werkwoord ergeren.
Lit.: F. Ström (1974) Níð, Ergi and Old Norse moral attitudes, London

arg- alleen in samenstellingen, als arglist, argwaan, mnl. arch ‘kwaad, slecht, boosaardig; gemeen, schandelijk. — De vorm arg wordt nog gebruikt in Noord-Holland en Groningen; overigens gebruikt men de vorm erg.

erg bnw., mnl. arch, erch ‘kwaad, waardeloos’, mnd. arch, arich ‘slecht’, ohd. arg, arag ‘gierig, laf, nietswaardig’, ofri. erg ‘slecht, kwaad, erg’, oe. earg ‘laf, traag’, on. argr (en door taboe ragr) ‘laf, slecht, pervers’, langob. arga ‘scheldwoord’ (bij Paulus Diaconus), got. *arga (blijkens sp. aragan ‘traag’ ). — Het is mogelijk, dat de oudste betekenis ‘pervers, ontuchtig’ was, dat zich daaruit die van ‘onmannelijk, laf’ ontwikkelde en dat de betekenis ‘slecht, boos, gemeen’ door invloed van het Christendom zou zijn te verklaren (Weisweiler, IF 41, 1923, 15 vlgg.).

De etymologie is omstreden: 1. bij gr. orchéō ‘in beweging zetten, bewegen’, orchéomai ‘dansen, huppelen’, oi. ṛghāyati ‘beven, sidderen’, av. ǝrǝghant ‘slecht’, lit. aržùs ‘wellustig’ (IEW 339). — 2. Sütterlin, IF 45, 1927, 307 vergelijkt oi. ṛhánt- ‘zwak, klein’ (daarbij ook toch. AB erkāt ‘geringschattend’?) — 3. J. Loewenthal, PBΒ 54, 1930, 157 wil aanknopen aan gr. archós ‘aars’! — Wat de verhouding arg : erg aangaat, is op te merken, dat e (< a ontstaan voor r + labiaal of gutturaal) tot de oostel. dialecten behoort, terwijl arg hollands is. — Het mnl. kent nog een znw. arch, erch ‘kwaad’, dat nu alleen over is in uitdrukkingen als zonder erg, erg hebben in.

erg. Weisweiler IF. 41, 15 vlgg. maakt waarschijnlijk, dat de oudste bet. van germ. *arʒa- geweest is ‘wellustig, pervers, verwijfd, ontuchtig’. Uit de bet. ‘onmannelijk’ ontwikkelde zich dan ‘laf, traag’; de jongere bet. ‘slecht, boos, gemeen’ is onder invloed van het Christendom opgekomen. A. C. Bouman meent Tschr. 47, 114 vlgg. in het Mnl. nog sporen te vinden van de bet. ‘ontuchtig’.
De verwantschap buiten het Germ. blijft even onzeker.

¹erg b.nw.
Sleg, onaangenaam.
Uit Ndl. erg (Mnl. arch, erch). Eerste optekening in Afr. by Mansvelt (1884).

²erg bw.
1. Besonder, baie, in 'n hoë mate of graad. 2. (met oor en met) Heel danig, geheg.
In bet. 1 uit Ndl. erg (1866) 'baie'. Bet. 2 het in Afr. self ontwikkel.

erg ‘slecht’ -> Petjoh te erreg ‘uitroep van afkeuring’; Surinaams-Javaans èreg ‘slecht, ernstig’.

Ai. r̥ghāyáti ‘bebt, tost, stürmt’;
gr. ὀρχέω ‘πάλλω, κινέω’, meist ὀρχέομαι ‘tanze, hüpfe, springe, bebe’.
Wegen der in er-3 ebenfalls vorliegenden Bed. ‘ἔρις’ u. dgl. können dazu in Beziehung stehen:
av. ǝrǝɣant- ‘arg, abscheulich’;
ahd. ar(a)g ‘feig, träge, böse, arg’, ags. earg ds., aisl. argr und mit Metathese ragr ‘unmännlich, wollüstig, schlecht’;
lit. aržùs ‘lüstern, sinnlich’.

WP. I 147 f.