Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

 

links - (aan de zijde waar men het hart voelt kloppen)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

links bw. ‘aan de zijde waar men het hart voelt kloppen’
Mnl. lincs, lincksch ‘links’ [1477; Teuth.], ook in de vorm link ‘id.’; vnnl. linck [1599; Kil.]; nnl. links ‘naar sociale hervormingen strevend’ [1874; WNT].
Afgeleid met bijwoordelijke → -s van mnl. link ‘links’, dat verwant is met het werkwoord mnl. linken ‘buigen, vouwen’ en wrsch. met → flank ‘zijkant’; zie ook → link 1 en → slinken. De oorspr. betekenis was ‘onhandig’, zoals nog in Duits linkisch ‘onhandig’. Aanduidingen voor ‘links’ stammen vaak uit dat betekenisveld, om de tegenstelling tot rechts aan te geven; de meeste mensen zijn immers rechtshandig. Voor de politieke betekenis ‘naar sociale hervormingen strevend’ zie → centrum.
Ohd. lenka (zn.) ‘linkerhand’ (mhd. linc, lenc ‘links’, nhd. link ‘links, linker’).
In het Middelnederlands komen in de betekenis ‘links’ ook andere vormen voor, die overeenkomen met woorden in andere Germaanse talen. Naast link en slinc, zie → slinks treffen we ook luchter aan, dat een parallel vindt in Engels left en Fries lofts, en winster, dat we terugvinden in o.a. Oudfries winstera en Zweeds vänster.
♦ linker bn. ‘tegenover rechter’. Mnl. linker, lyncker [1477; Teuth.]. Eigenlijk een oude datief enkelvoud, ontstaan uit vormen als ter linker hant, ook lynckerhant, ter lyncker, ter lyncker siden ‘aan de linkerkant, links’ [1477; Teuth.].

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

linker* [tegenover rechter] {lyncker 1477} oorspronkelijk de derde nv. van middelnederlands linc [links].

links1* [aan de linkerzijde] {lyncks 1477} van middelnederlands linc (vgl. link3), middelnederduits linc, oudhoogduits lenka [linkerhand], vgl. middelhoogduits gelenke [buigzaam]; de oorspronkelijke betekenis is ‘buigen’, tegenover recht in rechts. De uitdrukking iemand links laten liggen kreeg de figuurlijke betekenis ‘iem. negeren’. Uit links ontwikkelde zich de betekenis ‘verkeerd’ evenals bv. in het latijn sinister dat van links tot ook ‘verkeerd’ werd.

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

linker bnw. en links; vgl. Teuth. lynckerhant, ter lynckersiden (3de nv.) en lyncks (met oorspr. bijw. s-suffix?). Men moet dus uitgaan van een verbogen vorm van het bnw. link (zie daarvoor: link 2).

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

linksch bnww., links bijw. De Teuth. vermeldt lynckerhant, ter lyncker siden benevens lyncks. De laatste vorm is een afl., de eerste een oude datief (vgl. middernacht) van het nu verouderde bnw. link, Kil. linck (“Germ. Sax. Sicamb. Holl.”), = mhd. linc, lenc (nhd. link), mnd. link (zelden; meer: linkere hant). Ohd. komt lenka v. “linkerhand” voor. Verwant zijn mnl. linken “buigen, vouwen” (hapax, wel als germanisme beschouwd), mhd. (nhd.), mnd. lenken “buigen, wenden, richten”, mnl. lanke, ohd. (h)lancha (waarbij mhd. gelenke bnw. “buigzaam”, znw. o. “buiging, taille”, nhd. gelenk zich aansluiten), os. hlanka v. “heup”, ags. hlence v. of hlenca m. “ijzeren keten, panser” (eng. link), gehlenced “iron-bound”, on. hlekkr m. “ring, boei”. Vgl. flank. De bet. “linker” gaat terug op “scheef, gebogen”; vgl. voor de bet. got. hleiduma “linksch”, dat met leunen verwant is, en het oppositum rechter, rechts(ch). Over verdere verwanten (en ook over een andere minder wsch. hypothese, die van idg. sl- en niet sql- uitgaat) zie bij slinken. Vgl. ook slinks.

C.B. van Haeringen (1936), Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Supplement, Den Haag

linker, links[ch], links. Bij mhd. (nhd.) mnd. lenken enz. nog ofri. hlenzene v. ‘verkromming’. — Een ander mnl. woord voor ‘linker’is luchter, lufter (nog op enkele plaatsen in het O. van het land bekend: zie kaart bij v.Ginneken Taaltuin 2, 191), dat tot mnl. (zeldzaam) lucht ‘links’ staat als linker tot link. Hierbij nog fri. lofter, ndd. lucht ‘linker’. Mnl. lucht wsch. = ags. lyft, left ‘zwak’ (eng. left ‘linker’), dat wellicht met oostfri. luf ‘id.’ behoort bij de onder loof Suppl. besproken woorden. — Zie nog slinks Suppl.

J. Vercoullie (1925), Beknopt etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, Den Haag / Gent

link 2, linker, linksch , Mnl. linc + Mhd. linc (Nhd. link) = buigzaam, zwak; daarnevens Mnl. linken, Hgd. lenken = buigen, verder Mnl. lanke (z. flank) en Hgd. gelenk + Osl. klečati = knielen. Linker is niet compar. maar datief vr. enk.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

J. van Donselaar (1989), Woordenboek van het Surinaams-Nederlands, Muiderberg

links laten lopen (liet l. l., heeft l. laten l.), links laten liggen, zich niet bemoeien met. Ze is ziek van de ouwe gek en laat hem maar links lopen (Rahman 22).

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

links I: nie-regs, hot (d.w.s. nie-haar); Ndl. links (b.nw. vroeër linksch; bw. links, verboë vorm linker; Mnl. linc, by Kil linck), Hd. link naas links, “links; verkeerd”, hou verb. m. slinks, “skelm, slu”; by vRieb nog slinckerhandt.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

links ‘aan de linkerzijde’ -> Fries links ‘aan de linkerzijde’; Berbice-Nederlands slinggrid ‘aan de linkerzijde’; Sranantongo lenks ‘aan de linkerzijde’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

linker* tegenover rechter 1477 [Teuth.]

links* aan de linkerzijde 1477 [Teuth.]

Idioomwoordenboeken

F.A. Stoett (1923-1925), Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen, Uitdrukkingen en Gezegden, drie delen, 4e druk, Zutphen

1414. Laat de linkerhand niet weten wat de rechter doet,

d.i. ‘als gij aalmoezen geeft, geschiedde het zoo stil en onopgemerkt mogelijk.’ De spreekwijze is ontleend aan Mattheus VI, 3: Maer als ghy aelmoesse doet, soo en laet uwe slincke [handt] niet weten, wat uwe rechte doet; Zeeman, 259; Laurillard, 63; Villiers, 74; fr. que votre gauche ne sache point ce que fait votre droite; hd. lasz deine linke Hand nicht wissen, was die rechte tut; eng. the left hand shall not know, what the right one does.

1415. Iemand links laten liggen,

d.w.z. op iemand geen acht slaan, geen notitie van hem nemen, hem negeeren; hd. einen oder etwas links liegen lassen, vernachlässigen; nd. enen link holden (Eckart, 330); oostfri. he let him hêl links liggen, kümmert sich nicht um ihn. Uit het begrip linksch heeft zich dat van verkeerd ontwikkeld; ook bij de Romeinen beteekende sinister, evenals laevus en scaevus, linksch en ongelukkig, verkeerd (vgl. Leuv. Bijdr. X, 214), zoodat de uitdr. eig. wel zal beteekenen: iemand aan de zijde laten liggen, vanwaar het ongeluk komt, dus: er liefst niet naar omzien. Zie Harreb. III, 44; Falkl. V, 183; Nkr. IV, 5 Juni p. 2; Villiers, 74; Ndl. Wdb. VIII, 2449; enz.

1416. Niet linksch zijn,

d.w.z. niet dom zijn; slim, gevat zijn; ook niet linksch vallen (Volkskunde X, 99); niet slinksch vallen (Schuerm. 623 b; Antw. Idiot. 1122; Rutten, 208 a). In de 17de eeuw was niet slinksch zijn zeer gewoon; zie Mnl. Wdb. VII, 1285 (16de eeuw); Van Moerk. 191; 390; Com. Vet. 68; Nederl. Volksboeken IV, 6 en Tuinman I, 263: Dus zegt men ook van ymand, die gezwind en geoefent is, hy is niet slinkschIn Zuid-Nederland kent men ook met ablaut slunksch vallen, snedig antwoorden, behendig te werke gaan (De Bo, 1042 b); slonk(sch) zijn, slim, doortrapt zijn (vgl. ons linkerd); maar ook lomp, onbehendig zijn (De Bo, 1038; Schuerm. 625 b) naast slunkaard, slonkaard, iemand die lomp of vierkant is (Schuerm. Bijv. 305); slonkerik, botterik.. Het adj. linksch in dezen zin is te vergelijken met het lat. laevus, dat eveneens linksch en dom, onhandig beteekent; Afrik. hy was nie links nie. Zie Ndl. Wdb. VIII, 2453.

Overige werken

Julius Pokorny (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern.

(s)lēg- : (s)lǝg- und (s)leg- ‘schlaff, matt sein’ (aus ‘loslassen’), aus ‘schlaff’ über ‘weichlich’ auch ‘wollüstig’, nas. (s)leng- (= leng- ‘schaukeln, schwanken’?), slǝg-on- ‘Herabhängendes’

Ai. laṅga- ‘lahm’; gr. λήγω ‘lasse ab, höre auf (*ermatte); trans. ‘mache weichen’ (*slēgō), ἄλληκτος (*σλ-) ‘unaufhörlich’, λαγάσσαι· ἀφεῖναι Hes., λαγαρός ‘schlaff, schmächtig, dünn’, hom. λαγωός, ion. λαγός, att. λαγώς, -ώ ‘Hase’ (*(s)lǝg-ōusos ‘mit schlaffen Ohren’), λαγών, -ονος gewöhnlich Pl. ‘die Weichen, Dünnen’ (formell = aisl. laki ‘Faltmagen’), λάγανον ‘dünner breiter Kuchen’ (formell = as. lakan usw. ‘Tuch’), λωγάνιον ‘Wamme’ (vgl. schwed. slōka ‘schlaff herabhängen’), nasaliert vermutlich hierher λαγγάζω ‘zaudere’, λαγγών ‘Zaudern’, λαγγεύαι· φεύγαι Hes. (*’matt sein, schlaff und unschlüssig sein’); mit der Bedeutung ‘wollüstig’: λάγνος ‘geil’, λαγνεύειν ‘wollüstig sein’, λαγνεία ‘Geilheit, Wollust’, λωγάς· πόρνη Hes. (daneben mit ĕ-Vok. λέγαι δε γυναῖκες = ἀκόλαστοι Archil., ἐλεγαίνειν „ἀσελγαίνειν” EM.;
lat. laxus ‘schlaff, weit, geräumig’, nas. langueō, -ēre ‘matt, schlaff, abgespannt sein’;
air. lacc (mit expressivem gg) ‘schlaff, schwach’; mcymr. llacc, ncymr. llac ‘schlaff’ stammt wegen seines cc statt ch aus engl. slack;
mnd. lak ‘schlaff, lose’, ndl. lak, nhd. mdartl. lack ds., mndl. lak auch ‘wollüstig’, aisl. lakr und (vollstufig) lākr ‘schlecht, gering’; mit Abtönung ō schwed. dial. lōka ‘schlaff herabhängen’, aisl. lōkr ‘Dummkopf, Faulpelz’; germ. *lakana- ‘baumelnder Lappen, Zipfel’ in as. lakan ‘Tuch’, ahd. lahhan ds. (nhd. Laken aus dem Nd., formell vgl. gr. λάγανον), aisl. laki m. ‘Quappe’; der dritte Magen der Wiederkäuer, Faltmagen’ (= λαγών), Mangel, Fehler’;
mit s-: aisl. slakr ‘schlaff’ (poet.), slakna ‘erschlaffen’, as. mnd. slac ‘schlaff, schwach’, Partiz. as. gislekit ‘stumpf gemacht’, mnd. slak-sīde ‘Bauchseite’ (wie λαγών und nhd. Weichen), ags. slæc ‘schlaff, träge, langsam’, ahd. slah- ‘schlaff, träge’, ags. sleccan (*slekjan) ‘schwächen’;
mit Abtönung ō: aisl. slōkr ‘ein schlaffer Bursche’, norw. slōken ‘schlaff’, schwed. slōka ‘schlaff herabhängen lassen’, dial. ‘träge sein’, slōk und (mit ē) slåk ‘leichtsinniges Weib’, aschwed. slökifriþ, -frilla ‘Kebsweib’;
nasaliert wohl schwed. slinka ‘nicht fest ansitzen, schlottern, hinken’, ahd. slinc, ndl. slink ‘link’, mhd. link, nhd. link; ahd. lenka ‘die Linke’, schwed. linka und lanka ‘etwas hinken’, lunka ‘langsam gehen’, dän. slunken ‘schlaff, schlotterig’ (*’schlaff dahergehen’); vielleicht schwed. dial. slank, süddt. schlank ‘Fetzen’;
lett. leǵę̄ns ‘schlaff, weich’;
unsicher russ. pere-slěga ‘Fehler im Gewebe’ (*‘Auslassen des Fadens’??), sloven. preslẹ̑gast ‘fadenscheinig, kahl’;
ob auch toch. A slākkär ‘traurig’?

WP. II 712 ff., WH. I 758 f.

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal