Meehelpen? Ga naar etymologieWiki

 

Jaarwoord generator van Genootschap Onze Taal

 

romance - (middeleeuws volkslied; liefdesavontuur)

Etymologische (standaard)werken

M. Philippa, F. Debrabandere, A. Quak, T. Schoonheim en N. van der Sijs (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam

romance zn. ‘middeleeuws volkslied; liefdesavontuur’
Mnl. romanse ‘gedicht in de romaanse volkstaal’ in baladen, romansen, rijmen ende liedekins [1470-85; MNW]; nnl. romanze ‘oud, veelal middeleeuws volkslied waarin op eenvoudige en naïeve wijze een aandoenlijke gebeurtenis wordt verhaald’ [1782; WNT], romance ‘id.’ [1784; WNT], ‘verhaal over een aandoenlijke gebeurtenis, maar dan wat sentimenteler met veelal een happy end; verhalend lied dat gezongen dient te worden’ [1839; WNT], Hij zong eene Fransche romance, waarvan toon en maat liefde en dartelheid ademden [1868; WNT], romance ‘kort instrumentaal muziekstukl’ [1904; Van Dale], ‘liefdesgeschiedenis, liefdesavontuur’ [1958; Kramers II].
In de Middelnederlandse betekenis is het woord ontleend aan Oudfrans romanz of Oudprovençaals romans ‘(tekst in de) Romaanse volkstaal’, zie → roman. Het jongere woord romance is ontleend, wellicht via Duits Romanze, aan Frans romance in de betekenissen ‘oud Spaans lied’ [1599; Rey/Morvan], ‘oud volkslied in verzen over een aandoenlijke gebeurtenis’ [1718-1878; FEW], ‘naïef en sentimenteel lied’ [1719; TLF], ‘kort instrumentaal muziekstuk’ [1870; TLF]. Dit Franse woord is ontleend aan Spaans romance ‘poëzie in de Spaanse volkstaal’ [1400-50; TLF], eerder ‘ridderroman’ [ca. 1240; TLF] en zelf weer ontleend aan Oudprovençaals romans ‘verhaal in de volkstaal’, zie boven. De jongste betekenis ‘liefdesavontuur’ is ontleend aan het Engels of het Duits, waarin deze betekenis al eerder is ontstaan: Engels romance ‘liefdesavontuur’ [1916; OED], Duits Romanze ‘id.’ [1904-05].
Het romantische genre van de romance is hier aan het eind van de 18e eeuw onder Duitse invloed ontstaan, waarbij ook de naam romanze (met de daarbij behorende betekenissen) aanvankelijk is overgenomen, maar later is verdrongen door het Franse romance.

P.A.F. van Veen en N. van der Sijs (1997), Etymologisch woordenboek: de herkomst van onze woorden, 2e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen

romance [volkslied, liefdesavontuur] {romanse [gedicht in de romaanse volkstaal] 1485} < oudfrans romance [de volkstaal], in tegenstelling tot het geleerde lat. < frans romance [Spaans gedicht] < middeleeuws latijn Romanice [op Romaanse wijze] < latijn Romanicus [Romaans, uit Rome].

J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden

romance znw. v., laat-mnl. romanse ‘gedicht in de romaanse taal’ < fra. romance < mlat. romanice ‘op romaanse wijze, in de romaanse taal’. De huidige bet. van ‘ballade’ is beïnvloed door spa. romance ‘een episch-lyrisch liedje in de volkstoon’; deze naam wordt dan in het eind der 18de eeuw voor de in de mode gekomen schots-engelse ballade gebruikt.

N. van Wijk (1936 [1912]), Franck's Etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal, 2e druk, Den Haag

romance znw., sedert ’t laat-Mnl. Uit fr. roman resp. romance, die op ’t lat. bijwoord rômânicê “in ’t Romaansch” teruggaan. Internationaal woord.

Dialectwoordenboeken en woordenboeken van variëteiten van het Nederlands

G.J. van Wyk (2003), Etimologiewoordeboek van Afrikaans, Stellenbosch

romanse s.nw.
1. Ou volkslied in eenvoudige taal. 2. Kunslied oor 'n aandoenlike onderwerp, veral uit die Middeleeue. 3. Klein instrumentele komposisie. 4. Idilliese liefdesverklaring.
In bet. 1 - 3 uit Ndl. romance (al Mnl. in bet. 1 en 2, 1855 - 1857 in bet. 3). In bet. 4 uit Eng. romance (1801).
Ndl. romance uit Fr. romance 'volkstaal' (in teenstelling met die geleerde Latyn). Soos Ndl. roman beteken romance dus oorspr. lett. 'verhaal (in versvorm) in die Romaanse volkstaal'.
Vgl. 1roman.

S.P.E. Boshoff en G.S. Nienaber (1967), Afrikaanse etimologieë, Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns

romanse: liefdesgedig; romantiese liefdesawentuur; Ndl. romance (Mnl. romanse, “gedig i. d. Rom. taal”), v. verder roman I.

Thematische woordenboeken

N. van der Sijs (2005), Groot Leenwoordenboek

romance ‘liefdesavontuur’ (Engels romance); ‘volkslied’ (Frans romance)

T. Pluim (1922), Wetenswaardig allerlei: bijdragen tot algemeene kennis voor studeerenden bijeenverzameld door T. Pluim, Groningen

Romance. Oorspronkelijk was dit een gedicht in de volkstaal (lingua romana) en kenmerkte zich vooral hierdoor, dat de stemming der ziel (het lyrische) den boventoon had. In Spanje werd later de naam toegepast op de dichterlijke verhalen van nationale helden (ridderromances); sedert 1550 verschenen daar verschillende verzamelingen van zulke liederen, die men Romancero heette. In Duitschland verstaat men er vooral verhalen onder, die de dichter zelf bedacht heeft, die dus niet op een historischen grond berusten. In Engeland noemt men romances de groote riddergedichten en bij de Italianen zijn romanzi de ridderverhalen. Zie ook Ballade.

Uitleenwoordenboeken

N. van der Sijs (2010), Nederlandse woorden wereldwijd, Den Haag; met aanvullingen uit Uitleenwoordenbank 2015

romance ‘liefdesavontuur’ -> Indonesisch romansa ‘liefdesavontuur’.

Dateringen of neologismen

N. van der Sijs (2001), Chronologisch woordenboek: de ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen, Amsterdam

romance volkslied 1485 [MNW] <Frans

romance liefdesavontuur 1961 [GVD] <Engels

Overige werken

Woordenboek der Nederlandsche taal (WNT) & Middelnederlandsch woordenboek (MNW) & Vroegmiddelnederlands woordenboek (VMNW) & Oudnederlands woordenboek (ONW) – alle onderdeel van de Geïntegreerde Taalbank (GTB)

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.

Hosted by Instituut voor de Nederlandse Taal