zucht zn. ‘ziekte; begeerte’
Onl. suhti met een overdrachtelijke betekenis ‘(moreel) verderf’ en in een hypercorrecte vorm met -ft- (zie → achter) in in stuote (lees stuole) suffte ‘de zetel van verderf’ [10^e eeuw; W.Ps.]; mnl. sucht, socht ‘ziekte, i.h.b. koorts’ in die ... socht no rede Noch quale en dogde ‘die geen ziekte, koorts of kwaal had’ [1265-70; VMNW], hem die leghet jn heeter sucht ‘degene die koorts heeft’ [1287; VMNW].
Os. suht (mnd. sucht); ohd. suht (nhd. Sucht); ofri. sechte, siochte (nfri. sjocht(e)); oe. suht; on. sótt (nzw. sot); got. sauhts; alle oorspr. ‘ziekte’, < pgm. *suhti-.
Afleiding met het achtervoegsel *-ti- van de nultrap van de wortel *seuk- van → ziek, met *-kt- > *-ht-.
Mnl. sucht was het algemene woord voor ‘ziekte’ en kwam ook voor in vele namen van specifieke ziekten, bijv. bloedzucht ‘dysenterie’ (blutsogt [1240; Bern.]), voetzucht ‘voetjicht’ (uoet sogt [1240; Bern.]) slaapzucht ‘slaapziekte’ (Slapende sucht [1567; iWNT], Slaep-sucht [1642; iWNT]). Zucht in de algemene betekenis heeft het afgelegd tegen ziekte, en ook de meeste samenstellingen zijn vroeg of laat verdwenen; min of meer bekend zijn nu onder meer nog geelzucht ‘icterus’ (gheilsucht [1300-25; MNW-R]), bleekzucht ‘bloedarmoede’ en waterzucht ‘oedeem’.
Vanaf de 16^e eeuw kreeg zucht, met name als tweede lid in samenstellingen, ook de betekenis ‘begeerte’, wrsch. onder invloed van het niet-verwante werkwoord → zuchten in de overdrachtelijke betekenis ‘(zuchtend) verlangen, begeren’, zoals in weetzucht, eerzucht, geldzucht, alle uit de 16^e of begin 17^e eeuw. Veelal wordt een corresponderend bn. op -ziek gevormd, bijv. koopzucht (zn.) naast koopziek (bn.). Bij Duits Sucht vond vanaf de 17^e eeuw eenzelfde betekenisverschuiving plaats o.i.v. het niet-verwante werkwoord suchen ‘zoeken, trachten te verkrijgen’. Veel jonge Nederlandse samenstellingen met -zucht zijn gevormd als leenvertaling uit het Duits.
Lit.: M. Mooijaart (1997), ‘Geen geelzucht, maar geldzucht: zucht als tweede lid van samenstellingen in de geschiedenis van het Nederlands’, in: A. van Santen & M.J. van der Wal (red.), Taal in tijd en ruimte, Leiden, 95-104

zucht 2 znw. v., ‘ziekte, sterke begeerteʼ (vgl. waterzucht, eerzucht), mnl. sucht, socht v., os. ohd. suht (nhd. sucht), ofri. seht, oe. suht (éénmaal in uit os.), on. sōtt, got. sauhts < germ. *suhti, verbaalabstr. bij het ww. alleen bewaard als got. siukan. — Zie verder: ziek.

De bet. ‘heftig verlangenʼ is ontstaan door associatie met zoeken, misschien door hd. invloed, waar de verhouding sucht: suchen daartoe eerder leiden kan.

zucht 3 v. (trek), + Hgd. sucht: is hetz. w. als zucht 2, dat zijn bet. wijzigde omdat men het in verband bracht met zoeken, zocht.

zucht 2 v. (ziekte), Mnl. sucht, Os. suht + Ohd. suht (Mhd. id., Nhd. sucht), Ags. suht, Ofri. secht, On. sótt (Zw., De. sot), Go. sauhts: afgel. van den stam van ʼt meerv. imp. van een st. werkw. * zieken = ziek zijn + Ohd. siohhan, Go. siukan (z. ziek).

zucht hebben in (had, heeft gehad), zin hebben in. Geen enkele wachtsoldaat in zijn hokje - () - geen enkele adjudant had de man tegengehouden, hij was zomaar de huiskamer binnengestapt. Omdat hij zucht in thee had... (Doelwijt 1972b: 131). - Etym.: AN zucht = o.m. sterke begeerte, vroeger ook gericht op concrete zaken, tegenwoordig echter alleen op iets abstracts (bijv. ’de zucht tot zelfbehoud’).

Zucht (ziekte), zie Ziek. Ook sucht als trek, begeerte: zucht naar sterken drank, naar eer, enz. behoort hierbij; het volk bracht dit woord echter in verband met zoeken (Hgd. suchen), dus: het zoeken, verlangend naar iets.

Arm. hiucanim ‘sieche hin’; mir. socht m. (*sug-to-) ‘Schweigen, Depression’;
got. siuks ‘krank’, aisl. sjūkr ‘krank, betrübt’, ags. sēoc (engl. sick), as. siok ds., ahd. siuh, sioh, mhd. siech ‘krank, freudlos’; got. siukan ‘siechen, krank sein’; Abstraktum got. siukei, ahd. siuhhī, mhd. siuche ‘Seuche’; mhd. sochen (*sukēn) ‘siechen, kränkeln’, aisl. sokna ‘krank werden’; got. saúhts ‘Sucht, Krankheit, Kränklichkeit’ (*sug-ti-), aisl. sōtt ‘Krankheit’, ahd. suht ‘Krankheit’, nhd. (Schwind)sucht, Sucht (hier Bed.-Einfluß von suchen); ags. sȳsl n. f. (*sūh-sla-) ‘Pein’, sēoslig (*seuh-sla-) ‘gepeinigt’, aisl. sȳsl, sȳsla ‘Tätigkeit, Amt, Amtsbezirk (von der durch Pflichtarbeit ausgelösten Unlust)’, sȳsl Adj. ‘eifrig bemüht, sorgsam’ (*sūsli-R).

WP. II 472 f.