watt (Engels Watt)

watt, elektrische eenheid van vermogen
Dr. Wilhelm Siemens werkte al ruim twintig jaar aan de verbetering van de stoommachine toen hij op 26 augustus 1882 tijdens een vergadering van de Royal Society in Londen voorstelde: ‘Een andere eenheid die ik aan de lijst zou willen toevoegen is die van vermogen. Het vermogen dat vrijkomt door een stroom van 1 ampère bij een potentiaalverschil van 1 volt. Het zou toepasselijk zijn dit een Watt te noemen, ter ere van James Watt.’
Het zat er dik in dat dit voorstel geen problemen zou opleveren. De Schotse werktuigkundige James Watt [1736-1819] had met zijn vergaande verbetering - en niet uitvinding, zoals zo vaak
wordt beweerd - van de stoommachine een onschatbare bijdrage geleverd aan de industrialisatie van Groot-Brittannië. Bovendien was zijn naam al in de Franse spreektaal doorgedrongen: een trambestuurder of machinist werd (en wordt) daar wattman genoemd, een begrip dat ook in oude Nederlandse woordenboeken voorkomt.
Ook een tweede voorstel van dr. Siemens werd met algemene stemmen aangenomen. De hoeveelheid arbeid die door een stroom van 1 ampère in een draad met 1 ohm weerstand in 1 seconde wordt verricht, werd naar de Engelse natuurkundige James Prescott Joule [1818-1889] voortaan joule genoemd. Overigens vlogen geleerden elkaar in 1943 in het wetenschappelijke tijdschrift Nature in de haren over de vraag hoe dit woord nu eigenlijk moest worden uitgesproken: als djoeleof sjoele. De strijd werd beslist door nazaten van de natuurkundige, die verklaarden zich djoele te noemen, maar dit kon niet voorkomen dat Nederlanders dit heel anders uitspreken.
Sinds 1970 wordt joule in plaats van calorie gebruikt als rekeneenheid voor de voedingswaarde van spijzen. Dat dit in negen van de tien woordenboeken nog niet is doorgedrongen is typerend: de omschrijvingen van natuurkundige eenheden zijn vaak cryptisch, onduidelijk of ronduit verwarrend. Zo vermeldt Van Dale uitdrukkelijk dat de voltampère ‘wegens de zogenaamde arbeidsfactor’ niet gelijk is aan de watt.
Volgens de Grote Koenen is de voltampère juist wel gelijk aan de watt. Overigens kan men de woordenboeken dit soort onduidelijkheden niet echt kwalijk nemen: tot voor kort werden er vier verschillende standaarden door elkaar gebruikt. Bovendien worden eenheden met regelmaat bijgesteld. Zo werden de volt en de ohm per 1 januari 1990 zo veel verhoogd dat talloze wetenschappelijke meetapparaten moesten worden aangepast.